Η φυσική ακολουθία του Accattone δεν πρόκειται για την πλήρη αποποίηση του φαινομένου του αυτοκαταστροφικού πατέρα έτσι ώστε η συνέχεια να αποτελεί μια νέα αρχή όπου μάνα και υιός συμπορεύονται δοκιμάζοντας την σχέση τους, αλλά μία κατά κάποιον τρόπο ιστορική συνέχεια των γενεών, με την ταύτιση της νέας γενιάς με την παλιά μέσω των “κληρονομικών” προβλημάτων αρχετύπου.
Ο υιός κληρονομεί την αυτοκαταστροφικότητα του πατρός για λόγους εγωκεντρικούς
που αφορούν την προσαρμογή στον σύγχρονο τρόπο ζωής ο οποίος βασίζεται στο πρότυπο απεμπόλησης ευθυνών για χάρη της απελευθέρωσης από την όποια δέσμευση, την όποια ευκαιρία για συμμετοχή και συσχέτιση με άλλους ανθρώπους. Η πιο γενναία μάνα με το σκοτεινό παρελθόν μιας ζωής πορνείας, το οποίο της χτυπάει την πόρτα και εισβάλλει την δύναμη του μέσα στο σπίτι της με την μορφή του πρώην άντρα της και πατέρα του παιδιού της, προσπαθεί να μεγαλώσει το παιδί της και μαζί τον εαυτό της. Αναθεωρεί βασικές πτυχές της παλιάς της ζωής, ωριμάζει, αναλαμβάνει ευθύνες και μαθαίνει να αγαπά (όχι με τον μονάχα σαρκικό τρόπο που της επέβαλλε η παλιά της δουλειά).
Είναι γεγονός ότι έχει αργήσει. Ο γιος της έχει ζήσει για πολύ καιρό μόνος του στους δρόμους, εγκαταλελειμμένος από τον πατέρα του (προαγωγό γυναικών συμπεριλαμβανομένου της μητέρας του παιδιού του), κάτι που έθεσε όχι τα λάθος, αλλά τα μοναδικά πρότυπα με τα οποία έρχεται ένα παιδί σε επαφή, τα πρότυπα του δρόμου και της φτώχειας του. Αισθητή η σύνδεση με το αριστούργημα του Bunuel “Los Olvidados”, το οποίο υπενθυμίζει τον συσχετισμό μιας κοινωνίας φτώχειας και βίας με την έλλειψη γονεϊκής στοργής, με σημαντικές ευαισθησίες σε παιδικά πρόσωπα που μετέχουν στην βία. Η έμφαση που δίνεται, όμως, στο Mamma Roma αφορά την μητρική αγάπη, η οποία παραβαίνει κανόνες, την a priori πατρική επιρροή, η οποία αφορά την αρρενοπώτητα και την συνεχή ανάγκη επίδειξης αντρισμού με σκοπό την επιβίωση αλλά και την κοινωνική αποδοχή και εν τέλει το μέσο με το οποίο οι δύο γενεές συγκρούονται.
Στην προσπάθεια αναμόρφωσης της σχέσης μητέρας-παιδιού παρεμβαίνει εν αρχή ο προβληματικός πατέρας με την αδυναμία για όποια ενσυναίσθηση προς τα δικά του πρόσωπα και εν συνεχεία η κοινωνική λογοκρισία, η οποία προέρχεται και από τις προκατειλλημένες ανασφάλειες των μελών της εργατικής κοινωνίας. Παρόλο που τα παραπάνω χρήζουν κυνικής αποτύπωσης της πραγματικότητας ο Παζολίνι αντιμετώπιζει πιο δυναμικά τις δυσκολίες της ζωής. Χαρακτηριστική εναλλαγή σκηνών ο απελπιστικός τρόμος του πιαδιού κατά τον εγκλεισμό του στην φυλακή και η ταυτόχρονη κατάσταση απόγνωσης της μητέρας που έχασε τον γιο της, ενός άλλοτε δυναμικότατου χαρακτήρα που δεν πτοείται από τις κακουχίες. Φαντάζομαι τον Παζολίνι να κλαίει γυρίζοντας αυτές τις σκηνές (ίσως να πλαντάζει μοντάροντάς τις) διότι σηματοδοτούν την λήξη μιας ευκαιρίας για την ύπαρξη μιας ουσιαστικής σχέσης. Κι όμως, το θέμα αποτελεί ιδιαίτερα θλιβερή κατάσταση για τον σκηνοθέτη, ο οποίος καλείται να ελαφρύνει το κλίμα βάζοντας έναν χαρακτήρα να καθησυχάσει την “Mamma Roma” (“Όταν βγει από την φυλακή θα επιστρέψει δριμύτερος, έχοντας μάθει περισσότερα για την ζωή”).
Ο εξαιρετικός Franco Citti αναπαράγει τον Accattone, έναν πατέρα μακριά από καθετί συνθέτει τον ρόλο του πατέρα, ενός ανθρώπου καταδικασμένου από τον ίδιο του τον εαυτό να μην μπορεί να συναισθάνεται, να πονέσει για τον άλλον, να αναλάβει ευθύνες για τη ζωή. Κατηγορεί την Mamma Roma ότι αυτή τον εκμεταλλεύτηκε και έφτασε εκεί που έφτασε αλλά η ιδιοφυία του Παζολίνι δεν θέλει να μας επηρεάσει μέσω της προϊστορίας, αλλά να επικεντρωθεί στην προσπάθεια επανένταξης, δηλώνοντας πρωτοφανή δυναμισμό.
Η αναγνώριση της καταστροφικότητας των ατόμων αποφαίνεται το πρώτο βήμα για την κατανόηση του εγώ και ακολούθως την αλλαγή. Η αλλαγή προϋποθέτει την προσαρμογή στο πλαίσιο της αλήθειας αλλά και την ανθρωπιστική αντίληψη της συνύπαρξης, του γεγονότος ότι σαν άνθρωποι δεν αποτελούμε μόνο το τώρα αλλά και το μετά, εκπροσωπώντας πάντα και το πριν. Στόχος μας η εξέλιξή μας και η συνεχής αναζωογόνηση της άτακτης ζωής μας. Η Mamma Roma το έχει αναγνωρίσει αυτό και ενώ ο δρόμος δεν είναι ρόδινος η επιχείριση της διασφάλισης μιας καλύτερης ζωής για τον γιο της συνοδεύεται από την επιδίωξη λύτρωσης.
Ο γιος, προφανώς, δεν έχει την ωριμότητα να καταλάβει την μητέρα του και οι μηχανισμοί του διαμορφώνονται από τις επιφανειακές βλέψεις του περίγυρού του (ο οποίος αναγνωρίζει μόνο ανηθικότητα σε γυναίκες του δρόμου). Ο έρωτας περνάει για πρώτη φορά από την ψυχή του αλλά οι αντιδράσεις παραπέμπουν περισσότερο σε χρηστικότητα. Υπάρχει η διάθεση της προσφοράς αλλά μονάχα με τον ίδιο τρόπο που προσφέρει κάποιος ένα υλικό αγαθό για να πείσει ότι έχει την ευχέρεια να το κάνει. Πρόκειται περισσότερο για επίδειξη πρώιμου αντρισμού παρά για παιδικό έρωτα. Γενικά η παιδικότητα έχει προσπεραστεί νωρίς με το άλμα να καταφθάνει αμέσως στην επικράτεια εγωισμού, ο οποίος μπορεί να είναι επίσης παιδικό χαρακτηριστικό αλλά στην συγκεκριμένη περίπτωση μοναδική επιθυμία των παιδιών είναι η επιβολή. Δεν υπάρχουν φιλίες. Η Mamma Roma προτρέπει, με χαλαρή διάθεση, τον γιο της να παντρευτεί μία κοπέλα η οποία παρουσιάζεται αντιαισθητική αλλά αυτή αναφέρει πως πρόκειται για σοβαρή κοπέλα. Η τάση όμως του γιου προς την σεξουαλική απελευθέρωση τον παρασύρει σε τελείως άλλα λημέρια, τέτοια που η μητέρα του αναγκάζεται να ζητήσει την βοήθεια μιας φίλη της (πόρνη) να ξεκολλήσει τον γιο της από τον “έρωτά” του. Η αντισυμβατική αντιμετώπιση των πραγμάτων από την μητέρα καλεί ακόμα και τους εργένηδες να αισθανθούν για λίγο γονιοί μέσα από έναν χιουμοριστικό τρόπο κατανόησης της προσπάθειας να προστατέψει ο γονέας το παιδί του, με άχαρες πολλές φορές κινήσεις. Αυτή είναι άλλωστε και η μαγεία της σύλληψης του Παζολίνι. Μπαίνει στην διαδικασία να διορίσει χαρακτήρα μαθημένο απ'την ζωή στον ρόλο του εξακολουθητικού μαθητή. Αυτός ο μαθητής όμως καλείται παράλληλα και να διδάξει και όπως γνωρίζουμε εκ των προτέρων η πιθανότητα τελειοποίησης του μαθητευόμενου ειναι μηδενική.
Μέσα από την σχέση μητέρας-παιδιού και με συχνές αφορμές για εξέταση των δυσκολιών στις οποίες μπορεί να βρεθεί ένα παιδί πεταμένο από το περιβάλλον του διδάσκουν ενσυναίσθηση. Μέσα από τις κακουχίες και την μη υποταγή του σκηνοθέτη-οραματιστή σε φτηνιάρικες αποστροφές από την πραγματικότητα διεγείρεται το συναίσθημα με τρόπο γήινο, λιτό και ουσιαστικό. Με το να αποκαλεί ο Παζολίνι τους ανθρώπους παρίες δέχεται την πιο σκοτεινή πτυχή της ανθρώπινης ζωής και καλεί τον κόσμο να δει τον εαυτό του σε αυτήν. Ο δυναμισμός αυτής του της επίκλησης κατοχυρώνει την πίστη του στον άνθρωπο, στην δυσκολία, στην επιβίωση, στην ζωή. Δεν είναι νεορεαλισμός, εκτός κι αν δεχτούμε την σύγχρονη ζωή ως κομμάτι της μεταπολεμικής αλήθειας της Ιταλίας. Ξάφνου, η νέα αυτή πραγματικότητα μοιάζει πιο κοντινή. Η ζοφερή αλήθεια ως λόγος ύπαρξης. Η Μαμά Ρώμη, το σύμβολο μιας πόλης.